euskalkultura.eus

Itziar Altuna. Etxepare Euskal Institutuak 2010. urtetik nazioarte mailan euskara eta euskal sorkuntza garaikidearen presentzia eta ikusgarritasuna bultzatzen, nazioarteko lankidetza sustatzen, eta sortzaile, profesional, eragile eta erakundeen arteko elkartrukea eta komunikazioa bideratzen egiten dugu lan. Denbora honetan hamar mila sortzailerekin egin du lan 600 ekimen desberdinetan, «lan asko», baina oraindik «anbizioa dugu aurrera jarraitzeko», dio Irene Larraza (Tolosa, 1970) zuzendariak.

– Zer ulertu behar dugu euskal sorkuntza garaikide bezala?

– Euskal kultura hemen sortzen den kultura oro da, gure sortzaileek egiten dutena. Etxepare Institutuaren egitekoa da hizkuntza bat eta baita diziplina guztietako sorkuntzak kanpoan erakusaraztea. Baina uste dugu euskaraz sortzen den kulturak bozgorailu handiagoa behar duela eta horregatik gure deialdietan, dirulaguntzetan esaterako, euskarazko sorkuntza lehenesten dugu. Gure leihoetan, euskarazko sorkuntza aukeratzen dugu ia beti kanpora eramateko baldin eta hizkuntza badu, zeren arte plastikoz edo ikusezkoez ari bagara, edo dantzaz edo musikaz, kasu hauetan berdin du. Literaturaren kasuan, euskal idazleekin lan egiten dugu soilik, eta ez dugu uste hau beste hizkuntzetan aritzen direnak baztertzea denik, izan ere hauek badituzte autobideak edo foroak, naturaltasunez, eurena erakusteko. Aldiz, euskaraz egiten duten idazleek abagune berriak eta babes gehigarria behar dute eta zentzu horretan, uste dugu gu garela gehikuntza hori egin behar duen edo ardura hori duen erakundea.

– Nola egituratzen da institutuaren lana?

– Bulego bakar bat dugu Tabakaleran, eta horrek desberdintzen gaitu beste institutuengandik. Egoitzak dituzte munduan zehar eta bertan zentralizatzen dituzte hizkuntzaren irakaskuntza eta jarduera nagusiak. Gure kasuan, alegin eta baliabide guztiak ekintzetan jartzen ditugu. Honela, euskara irakasten dugu Euskal Etxeen sarean eta unibertsitateetan, izan ere gure ariketa da beti elkarlanean lan egitea kanpoan dauden beste eragileekin. Bestalde, gure jarduera eredua jaialdiekin euskal leihoak, atal bereziak sortzea da, euskal sorkuntza erakusteko. Kultur gune horietan egoterik daukate gure sorkuntzak baduelako nazioarteko mailako kalitate hori.

Kultur sortzaileak
«Gure jarduera-eredua jaialdiekin euskal leihoak, atal bereziak sortzea da, euskal sorkuntza bertan erakusteko»

– Zein herrialdeetako edo komunitateetako erakundeekin gauzatzen da elkarlan hori?

– Diziplinaren arabera. Europan presentzia handia dugu, eta Hego Amerikan ere asko, une honetan Txile, Kolonbian edo Argentinan batez ere, hemen sortzen dugu orain jakin-min handien.

– Eta ze disziplina dira kanpoan gehien erakusten direnak?

– Zinema hein handi batean, baita literatura eta arte eszenikoak. Literaturaren kasuan, idazleak mugitzen ditugu eta hauek ere jakin-mina pizten dute Europan eta Estatuan ere. Arte plastiko eta ikusizkoetan badira artistak kanpoan daudenak, baina enpeinu berezia daukagu arte biurtekoetan. Garrantzi handiko foroetan gure presentzia bermatzen saiatzen gara. Maila handikoak diren tokiekin ezkontzen saiatzen gara, hor egoteak gero abagune eta aukera berriak ekartzen baitizkie sortzaileei.

– Aurten 'Ça colle au basque' ekimena abian jarri duzue, datorren lau urteetan euskal kulturaren proiekzioa frankofoniaren eremuan indartzeko. Orain arte ez al zen eremu honetan lan egiten?

– Bai, baina defizit bat zegoela ohartu gara. Literaturan, adibidez, eskaera gutxi izaten ditugu frantsesera itzulpenak egiteko, eta hau bertako editoreek euskal literatura ez dutelako ezagutzen gertatzen da. Beste hizkuntzetan euskal literaturak presentzia handiagoa du, gaztelania, katalana, ingelesa... baina baita ere poloniera, arabiera, japoniera... badira hizkuntzak itxuraz edo geografikoki askoz urrutiago daudenak, baina euskaraz idatzitako literatura ezagutzen dutenak. Egia da Quebec-ekin lan egin dugula eta han zabaldu dira aukera desberdinak, dantzan, literaturan, zinean... Uste dugu hor egindako lanak lagunduko digula frantses hiztunen beste lurralde batzuetara zabaltzen, beharrezkoa ikusten dugu.

– Ze pauso jarraituko dira harreman berri horiek eraikitzeko?

– Sektore guztiekin lanean hasi gara toki eta interlokutore interesgarrienak zeintzuk diren identifikatzeko. Lan instituzionala izango da, erakunde bat garen aldetik, baina eragileak eta euskal leiho berriak sortzeko estrategia horretan bai da gure gogoa sektoreekin eta sortzaileekin batera egitea. Horrez gain, finantzaketa aukera berriak sortuko ditugu sortzaileentzako, deialdi berriak egingo ditugu proiektu berrietan parte hartzeko eta estrategia berri bat jarriko dugu martxan frantsesera itzulpenak egiteko. Azkenik, euskararen esparruan, eremu akademikoa landuko dugu. Irakurletza eta katedra batzuk baditugu, baina hauek indartu nahi ditugu.

– Gaur egun, munduko zenbat erakunderekin egiten du lan Etxeparek?

– Iaz, unibertsitateen kasuan, 47 izan ziren, eta Euskal Etxeei dagokienez, 67 daude aktibo gurekin lanean. Bestalde, 170 euskal leiho izan ziren lehengo urtean, batzuetan hemengo eragileekin kanpora joateko beraien proiektuetan, eta beste askotan guk kanpokoekin sortutakoak. Hau da, mota desberdinetako 170 harreman, museo, arte bienalak, zinemaldi, literatur jaialdi, edo munduko kulturen azoka desberdinekin.

Euskara munduan
«Hizkuntzak berak erakartzen ditu ikasleak, badakite bakarra dela harremanik ez duena beste inongo hizkuntzekin»

– Euskal kultura munduan zehar erakustea bezain garrantzitsua da mundu osoko eragileak ona etortzea hemen egiten dena ikusteko. Arlo hau ere lantzen al du institutuak?

– Bai, eta ez bakarrik erakusteko, baizik eta eragileekin harremanetan jartzeko. Adibide finduena dugu arte bienaletako komisarioekin egiten dugun lana. Behin ildo kuratoriala garbi dutenean, hona ekartzen saiatzen gara. Eta honek emaitzak eman ditu, izan ere Shanghain, Sydneyn eta Venezian euskal sorkuntza egon da azken edizioetan.

– Euskararen ezagutza mundu osora eramatea ere badu helburu Etxeparek, baina, zerk eramaten du atzerritar bat euskara ikastera?

– Iristeko bi norabide daude. Normalki, Euskal Etxeetan euskara ikasten dutenek badute loturaren bat euskal kulturarekin edo jatorriz familia euskalduna dute. Hauek sustraietatik datoz zuhaitzera, eta euskara ikasteak bere nortasun hori osatzen du. Baina unibertsitateetan alderantziz gertatzen da, hizkuntzak berak erakartzen ditu ikasleak, badakite bakarra dela munduan harremanik ez duena jatorriz beste inongo hizkuntzarekin, eta hori benetan erakargarria zaie. Kasu hauetan, bide akademikoen bidez jasotzen dute euskararen berri, izan ere Graduko ikasketetan txertatuta dago euskararen irakaskuntza.

– Irakurle izena hartzen dute unibertsitateetan euskara erakusten dutenek. Zein da beraien profila?

– Berez irakasleak dira eta euskal kultura eta euskara irakasten dute hitzarmen bat sortu dugulako unibertsitatearekin. Etxeparek finantzatzen du ikasketa lerro hori eta ez dira irakasle finkoak izaten unibertsitate horretan. Normalki hemendik doazen irakasleak izaten dira baina badira kanpotarrak ere, euskara menderatzen dutenak. Irakurle izateko deialdi bat egiten dugu eta formakuntza akademikoa eta irakaskuntzan eskarmentua izatea eskatzen zaie. Baina azkenean unibertsitate bakoitzak egiten du aukeraketa.

– Euskaraz abesten duten musikari eta taldeek ere, gure hizkuntza mundu osoan ezagutzera ematen ari dira...

– Bai, eta oso garrantzitsua da. Ez dugu konplexurik izan behar kanpora euskaraz ere joateko. Ez dago hizkuntzarik itzuli ezin daitekeenik, azpititulatu ezin daitekeenik. Horregatik, ez gara gutxiago, berez euskaraz munduan gehiago gara, eta gero eta gehiago aprezio klase hori jasotzen dugu. Globalizazioa mehatxu bat da, baina baita aukera bat ere, horregatik, beste hizkuntza batzuekin lanean ari gara ikusgarritasun espazio hori egon dadin.

Globalizazioa
«Aukera bat ere bada, ez dago hizkuntzarik itzuli ezin daitekeenik, azpititulatu ezin daitekeenik»

– Euskarak munduan duen presentzia hau kontuan hartzen badugu, beste hizkuntza minoritarioekin alderatzen badugu, non kokatuko genuke?

– Zalantzarik gabe zerrendaren goian gaude, katalanarekin batera besteek eredutzat hartzen gaituzte, eta uste dut hau gobernuak egin zuen apustuaren emaitza dela, ikusi baitzuen gure nortasunaren ezaugarri oso inportantea dela kultura eta diplomazia hori ere oso interesgarria dela. Kultura diplomazia honekin ez dugu lortuko eremu instituzionalean edo ekonomikoan aldaketa handi bat egitea, baina bai ezagutza mailan.

Irene Larraza | Directora Instituto Etxepare: «Cada persona que habla en el exterior de su identidad ejerce de embajador»

El instituto vasco apuesta por la relación con otras entidades internacionales para facilitar la difusión de la cultura vasca a través de sus creadores

Itziar Altuna. En sus quince años de andadura, el Instituto Etxepare ha generado unas 600 actividades con agentes del exterior, que han permitido que los creadores vascos hayan mostrado su trabajo en distintos países. Una labor que seguirá ejerciendo, «adaptándose a los tiempos» y «abiertos» a nuevos retos, como el de fortalecer su relación con entidades del ámbito de la francofonía, asegura su directora.

– ¿Qué balance hace de estos quince años de andadura del instituto?

– La primera tarea fue poner en marcha el instituto y luego ir descubriendo qué líneas de trabajo eran las más interesantes. Nuestra misión es llevar la lengua y la cultura vasca al mundo, y para ello nos relacionamos con otras instituciones internacionales para establecer líneas de trabajo conjuntas que permitan que la creación vasca sea conocida y reconocida en el exterior. Creo que se ha realizado un trabajo interesante en este ámbito, que nos ha posicionado como referencia a la hora de poner en relación nuestra cultura con otras. Durante estos años una media de 4.000 personas estudian euskera en todo el mundo, unos 10.000 creadores han recibido ayuda para su movilidad internacional y hemos creado nuevas narrativas y una marca, 'Basque', que compartimos con los sectores culturales y ha dado coherencia a la cultura vasca en el exterior.

– Se puede decir que son los embajadores de la cultura vasca...

– En realidad, cada persona que en el exterior se presenta o habla de su identidad vasca está ejerciendo de embajador cultural. Por eso, más que ser nosotros los embajadores, somos el vehículo de esos embajadores. La cultura es la manera más sofisticada, más interesante y más compleja de explicar al mundo quiénes somos como país, como identidad, y creo que lo más interesante es que esto se haga a través de las voces de los creadores. Y es lo que promovemos desde Etxepare, que sea su voz la que se escuche fuera.

– Es una entidad relativamente joven, aunque desde su creación las maneras de comunicarse han evolucionado. ¿Cómo se adaptan a estos cambios?

– Es cierto que al principio sobre todo se hablaba de mostrar, pero con el tiempo hemos aprendido que lo interesante es poner en relación con. En realidad, Etxepare nunca se ha embarcado en proyectos en solitario, siempre los ponemos en marcha con agentes, creadores o académicos, o nos asociamos con entidades del exterior para trabajar conjuntamente. Trabajamos con otros institutos de Europa y nos relacionamos no solamente con lenguas minorizadas, también con hegemónicas. Pero no solo tenemos esa vocación de mostrar lo nuestro, sino también estamos abiertos a lo que viene de fuera a nuestra sociedad, y a lo que existe fuera. La globalidad la podemos entender como un peligro para lenguas y culturas minoritarias como la nuestra, pero creo que, si articulamos bien, y no en solitario, ese discurso de la importancia de globalizar la diversidad, podemos llegar muy lejos y tener visibilidad frente a las culturas hegemónicas.

– ¿Cuáles son los retos que debe abordar el Instituto Etxepare en los próximos años?

–Por una parte, seguir dotando de referencialidad a la lengua vasca, y para eso, queremos crecer en las dos redes de enseñanza que ya tenemos, las Euskal Etxeak y las universidades con las que colaboramos, donde queremos reforzar que haya más líneas de investigación y cátedras sobre la cultura vasca. Además, queremos ser más ambiciosos a la hora de promocionar la traducción de la literatura en euskera a otras lenguas. Y por último, en esa diplomacia cultural que ejercemos, en los próximos años vamos a poner el foco en la francofonía y trabajar allí tal y como hemos hecho durante estos últimos años en Escocia, Quebec o Flandes.