Euskalduna izatea ez da aise. Hori, denok badakigu. Hizkuntzaren super-heroiak izan behar gara. Oztopo guzien gainetik, Europako mintzairarik zaharrenaren (eta ederrenaren) geroa gure bizkar gainean eramaten dugu, estres linguistikoa etengabe jasanez (ezagutzen duzue Zer da "estres linguistikoa"? Youtubeko bideoa?)
Gainera, hizkuntza batez mintzatzea ez da beste gaitasun bat menderatzea bezala, futbolean ongi jokatzea edo buztingintzan aritzea bezala, adibidez. Komunikatzeko tresna da, harremanetan sartzeko bidea, emozioak adierazteko kanala, familian jasoa edo bide luze baten emaitza… Hots, alde sozialei eta psikologikoei hertsiki lotua zaie. Alabaina, alde psikologikoak direla eta, maiz pentsatu izan dut euskaldun anitzok konplexu linguistikoak pairatzen ditugula.
Euskaldun berriaren konplexua
Hori da gehien ezagutzen dudana: hizkuntzari loturiko iruzurtiaren sindromea eta dagozkion kezka ttipiak eta handiak… Lehena: “Egun on erraten badiot, pentsatuko du ongi mintzatzen naizela, metraileta gisa hasiko zait erantzuten, ez dut fitsik ulertuko eta zozotzat hartuko nau. Segur aski pentsatuko du hobe nukeela frantsesez hitz egitea...” Ikasi arau, komunikazioa hobetzen da, baina desorekak luzaz irauten du. Hori da zailena, beharbada. Ongi menderatzen dudan tresna bat baztertzen dut beste baten baliatzeko eta ondorioz ene burua traketsa, mugatua, fineziarik gabekoa, aspergarria eta arras frustratua ikusten dut komunikatzeko momentuan… Umiltasunaren bide infinitua…
Hala ere, nahiz eta ene solaskideen pazientzia agortzear utzi dudan behin baino gehiagotan, erran behar dut ohar ezkor biziki guti jasan ditudala. Bestalde, ene zilegitasuna zalantzan gehiegi ematen dudalarik, euskara ikasteko zenbat denbora, indar eta diru kostatu zaidan gogoratzen dut: Etxeparek, Axularrek edo Xalbadorrek baino askoz gehiago!
Euskaldun zaharren konplexua
Sorpresa izan zen, ondokoa lehen aldikotz entzun nuelarik: “Nik euskara ez dakit ongi, etxekoa dut”... Ederki baliatzen dute naturalki, baina eskolan ikasi ez dutelako, beren mintzatzeko manera gutiesten dute. Alta zein polita den… euskararen logika dute diskurtsoa antolatzeko maneran, “gauaz bazailakan” (1) errexki ateratzen zaie eta “haren” edo “bere” dudatu gabe bereizten dituzte… ezin helduzko ametsa enetako…
Horrez gain, batzuei ezinezkoa zaie familiatik edo sorterritik kanpo euskaraz mintzatzea, hainbestetaraino barneratua baitute sozialki onargarriagoa dela frantsesez mintzatzea. Euskara hurbilenekin mintzatzeko hizkuntza intimoa da. Ene estaiko auzoarekin euskaraz mintzatzera entseatzen naizelarik, iduritzen zait harentzat karrikan pijamaz ibiltzea bezala dela eta, biziki fite, frantsesera lerratzen da; baina gero tar-tar-tar entzuten dut euskaraz mintzatzen bere ahizparekin…
Oreka dinamikoa
Dena ez da gutiagotasun-konplexu. Goian aipatuak ez bezala, ongi mintzatzen direla segur direnak ere badira. Beharbada, batzuetan, seguregi… Euskalkiaren aitzakia baliatzen dute beren gurasoek edo ikasleek inoiz eginen ez lituzketen akatsak egiteko eta aldarrikatzeko. Euskara normalizatuaren arauak ez dituzte kontuan hartzen, baina euskalkiarenak ez dituzte zinez ezagutzen. Hori gutxiengo ttipia bada ere, denen kalterako da, ondorioak izan daitezkeelako irakaskuntzan, prentsan edo literaturan. Afixa edo liburu batean frantsesezko akats ortografikoa edo gramatikala ikustea asaldagarria zaigu; euskarak zorroztasun gutiago merezi ote du? Arlo guzietan bezala, akatsak egitea arras normala da, baina hobetzeko nahirik gabe ibiltzea tristea da. Beraz, barneko oreka dinamikoa atzeman eta atxiki behar dugu, barkaberatasun eta zorroztasunaren artean. Egiten ditugun akatsengatik gure burua etengabe zigortzea ez da ez sanoa, ez eraginkorra, baina euskara zaindu behar dugu pertsonalki eta kolektiboki, gure altxorra delako (2).
1 – “Gauaz ibiltzen zen” ibili trinkoa, toka, Baigorri aldeko euskalkian.
2 – Liburu biziki egokia eta eskuragarria euskara hobetzeko: Iparrorratza: kalko eta huts ohikoenen saihesteko bidelaguna, Céline Mounole Hiriart-Urruti, EHU, 2024
Lagun bati bidali
Komentarioa gehitu
