euskalkultura.eus

Sabrina Otegui/Buenos Aires. Egun batzuk baino ez ditu igaro Harkaitz Canok Buenos Airesen. Egun gutxi hauetan, hala ere, hizkuntza eta literaturaren inguruko ekintza batzuetan parte hartu eta Twist bere azken nobela aurkezteko aukera izan du. Haste-hastean, EuskalKultura.com-ekin elkartu eta Buenos Aireseko lehenengo iritziak eman zizkigun, Argentinako zein Euskal Herriko literatura aipatuz eta baita Twist eleberria ere.

Gogora dezagun Twist benetako gertaera batean dagoela oinarrituta --Joxean Lasa eta Joxi Zabala GALek bahitutako gazte tolosarren gertakaria-- eta 2012ko Euskadi Literatura Saria irabazi zuela. Seix Barral argitaletxeak kaleraturik, Twisten gaztelaniazko bertsioa erosgai dago dagoeneko Argentinako liburudendetan.

-Iritsi berri-berria zara, zer inpresio eman dizu Buenos Airesek? Zer espero duzu bidaia honetatik?

-Oso leku eklektikoa iruditzen zait, oso kaotikoa; baina kaosa gustatzen zait, orduan ondo. Bidaiatzeak balio izan dit beti lanari buruzko beste ikuspegi bat topatzeko; zure lana beste hizkuntza batera itzultzen dutenean edo zerorrek bidaia egiten duzunean, ispilu desitxuratzaileen galeria batera joatea bezala da eta zeure buruaren irudi berri bat topatzen duzu. Eta irudi berri horrek zer pentsa ematen dizu eta zure benetako irudia aldatzen doa. Niretzat bidaiak hori dira eta itzulpenak.

-Itzulpenak aipatu dituzu eta beste helburu batzuen artean Twist-en gaztelaniazko bertsioa aurkeztea ere bada bidaia honen asmoa. Twist-en itzulita dago, baina zure ustez, posible al da euskal gatazka itzultzea?

-Bai; nik uste dut Twisteko klabe asko oso erraz ulertzen direla aurreneko minututik. Desagertuei buruz ari gara eta desagerpenen fenomenoa ez zaio argentinar bati inola ere arrotz egiten, edo txiletar bati… guztiz alderantziz. Hori abiapuntu hartuta, arazorik gabe uler daiteke. Gero, jakina, gauza asko oso ezberdinak dira; kinka, testuingurua eta arrazoiak diferenteak izan arren badago zerbait amankomuna istorioa ulertzea errazten duena. Askotan konturatzen zara, kanpora joaten zarenean, ulertzeko zailtasun horiek gehiago daudela geure buruan eta ez besteenean; oso normala da pentsatzea ‘ba, ez da ulertuko’ eta gero benetan ez izatea batere horrela. Gainera, literatura da, gure hizkuntz amankomuna literatura da, ez gara politikaz ari, nobela bat da eta nahiz eta klabe batzuk igoal eskapatu, liburuaz berdin disfruta daiteke.

-Orduan, nola gonbidatuko zenuke Euskal Herriaren egoera ezagutzen ez duen norbait zure nobela irakurtzera?

-Mina, sofrikarioa dagoen lekuan aukera bat dago. Eta laurogeigarren hamarkadako gertaera asko mingarriak izan ziren. Literaturak katarsirako ahalmen hori izan dezake eta liburua borondate horrekin dago idatzita. Baina beti ere azpimarratu nahi nuke liburua ez dela kronika liburua, ez dela testu politiko bat; nobela bat da eta nahiz eta errealitatean oso sustraituta egon, baditu gaur egun ere nire kezka diren asko, adibidez, kazetaritzaren eta komunikabideen gainbehera, aurreko garaietako ereduen gainbehera. Eta nortasunaren eraikuntzaren gaia ere hor dago; liburuan plazaratzen den zerbait da, zein puntutaraino garen libre edo besteen espektatiben morroi edo haien arabera jokatzen dugun; ‘libre albedrio’ esaten zaion hori zenbatetaraino den benetakoa.

-Nobelan pertsonaiek erreferentzia bat baino gehiago egiten dute Hego Amerikako diktadurez, garai hartako benetako kezka baten isla da edo gaur egungo begiradatik daude pentsatuta?

-Nik uste garai hartako kezka bat zela. Laurogeigarren hamarkadan Internazionalismoa pil-pilean zegoen. Orain moteldu da pixkat, baina laurogeigarren hamarkadaren hasieran, El Salvadorreko gerrilla, Nikaragua... oso presente zeuden Euskal Herriko diskurtsoan ere.  Leku horietara begiratzen zen, interesa zegoen bertan gertatzen ari zenaz. Eta agian bai, errealitate horietako batzuk ispilu gisa hartzean, momentuan, zenbait gauza testuingurutik atera eta gaizkiulertuan eman ziren. Hori ere Twisten apuntatzen den zerbait da.

-Lehenengo atalari 'Cambalache 1983' jarri diozu izena. 'Cambalache' hitza oso adierazgarria da argentinarrontzat, zergatik izen hori?

-Lehendabiziko atalari buruz beti esaten dut mantxa baten modukoa dela. Pintore batek mihise batean mantxa bat egiten duenean, mantxa ilun bat, hasieran ez daki zer den; baina pixkanaka tankera hartzen hasi eta zerbait sortzen da iluntasun horretatik. Hori da Twist-en lehendabiziko atala: hogeigarren mendearen bukaera, gertaera lazgarri batzuk… zirrikitu bat bilatzea ulertzen ez duguna ulertzeko. Literatura hori ere bada.

Eta hor pare-parean zetorkidan asko gustatzen zaidan letra hori, 'Cambalache, Siglo veinte…' ikaragarria da kantua eta baita letra ere. Idazle artean edo nire belaunaldikoen artean hogeigarren mendea izaten dugu hizpide. Gu hogeigarren mendean jaioak gara eta neurri batean hogeigarren mendean jarraitzen dugu. Gure oroitzapen asko hor daude eta bai, twitter eta dena ezagutu ditugu, sartu gaitezke hor baina badago zerbait gure buruan hogeigarren mendean geratu dena. Horregatik “Siglo veinte Cambalache” oso egokia iruditu zitzaidan lehenengo pasarte hori kontatzeko.

-Zure beste testu batzuetan ere agertzen dira tangoa eta Argentinako literaturari buruzko aipamenak. Esate baterako, Argentinar lotsatia ipuinean,  pertsonaietako bat Julio Cortazar da. Nola iritsi zara Argentinako literaturara?

-Uste dut gehienok bezala nerabezaroan hasi nintzela ezagutzen Argentinako literatura, Cortazarren eskutik. Borges ez bezala, nerabe batentzat Cortazar oso idazle aproposa da. Borgesera beranduago iristen zara; hamabost urterekin Borges urrunagoa egiten zaizu, ez, ordea, Cortazar. Cortazarren gauza irreberente hori… ortografia akatsak erabiltzea estilo ariketak egiteko, edo egiten dituen jokoak, eskailerak igotzeko argibideak ematea… hori oso modu polita da hamalau urteko gazte batentzat literaturara hurbiltzeko. Eskolan Cortazar zalea zen literatura irakasle bat izan nuen eta neurri batean hari esker zaletu ginen, ez bakarrik Cortazarrengan baizik eta literaturara. Eta gero beti jarraitu izan dut hemengo literatura, sekulako harrobia delako; adibidez, azkeneko urteotan gehien gustatu zaidan ipuin liburuetako bat Samanta Schweblin-en Pajaros en la boca da.

-Batzuek esaten dute euskal literaturak ez daukala tradizio handirik edo ez dituela erreferente moduan funtzionatzen duten liburu eta egileak, ados zaude horrekin?

-Euskarari buruz maiz esan ohi da oso hizkuntz zaharra dela, eta hala izango da baina niri gustatzen zait esatea ‘hizkuntz zaharra baina literatura gazteduna’. Zer esan nahi du horrek? Bada, liburu interesgarri gehienak azken berrogeita hamar urteetan idatzi direla. Beste literatur batzuek tradizio idatzi esanguratsua izan duten bitartean, guk ahozko tradizio handi bat izan dugu, eta idatzia ez hainbeste. Orduan gure klasikoak, ‘klasiko gazteak’ dira, ia ia bizi diren idazleak dira gure klasikoak, Saizarbitoria, Atxaga… paradoxikoa eman dezake eta ez du zertan txarra izan beharrik. Izan ere, arazo eta aukera da aldi berean. Adibidez, Belauna Jazz idazten hasi nintzenean, jazz giroko nobela da eta oso orrialde gutxi zeuden idatzita euskaraz gai eta musika horri buruz. Hor senti dezakezu erreferente falta; baina orduan beste iturrietara jotzen duzu… Cortazarrengana, El perseguidor-era… Elurra zapaltzen lehendabizikoa izatea bezala da, zerorrek sortzen baituzu tradizioa. Eta hori sortzaile batentzat erakargarria da oso. Tradizioa zerorrek sortu behar duzunean, zerorren aitona bihurtzen zara. Iturriak asmatu behar dituzu. Eta hori, agian nekagarria izan daiteke, baina aukera ere bada.

-Asko bidaiatu zara azken boladan eta leku askotan bertako euskal etxe eta euskaldunekin izan zara, zein iritzi duzu euskal diasporari buruz?

-Uste dut Hegoamerikako euskal diasporan, eta batez ere aurreko belaunaldietan, denboran izozte baten moduko zerbait dagoela. Diasporan dauden Euskal Herriko zenbait erreferente garai batekoak dira, ez dira gaur egun existitzen eta idealizazioaren fruitu dira seguruenik. Eta horrek batzuetan txokeak-edo sor ditzake. Uste dut, ordea, nire sentsazioa da belaunaldi gazteekin aldatzen ari dela. Orain errazagoa da bidaiatzea eta teknologia berriekin ez dago batzuetan bidaiatu behar; beraz uste dut horren bidez, Euskal Herriarekiko lotura estuagoa duen diaspora bat, baina benetako Euskal Herriarekiko lotura estuagoa duen diaspora bat sortzeko aukera dagoela eta, besteak beste, horretan, horren isla ematen ari gara lanean hainbat artista, musikari, kantari eta idazle.