Donostia-San Sebastian. Sekula izan den manifestazio bateratuena, pentsamolde eta ibilbide oso diferentetako lagunak bertaratuta igurikatzen da larunbat honetan Pariseko kaleetan egingo den agerraldia. Manifestaldiaren karietara, hona gaurko Berriak argitaratzen duen elkarrizketa, Euskal Elkargoko lehendakari Jean-René Etchegaray-rekin, Eneko Etxegarai Urain eta Ekhi Erremundegi Beloki kazetariek sinatua
Frantziako Gobernuaren keinuak nahi ditu Etxegaraik, bake prozesu iraunkor batean sartzeko. Gaur egungo eredu demokratikoaren baitan bakean bizitzeko aukera ikusten du. ETAren armagabetzerako Baionako Herriko Etxea ireki ondotik, Frantziako Justizia Ministerioarekin bildu da Jean Rene Etxegarai (Beskoitze, 1952). Urrats irmoak eskatzen ditu.
Zer keinu espero zenuen abenduaren 9a aitzin?
Berriki jakin dugu zazpi presori DPS estatusa kendu dietela, eta erran dugu gutxiegi iruditzen zaigula, arrazoi anitzengatik: lehena da, gauzak ezin direla berdin kontsideratu apirilaren 8a aitzin eta ondotik. Guk uste dugu presoen estatusak, presoak berak eta beren familiak biktima bihurtzen dituela. Presoak ere bake desmartxa batean dira, Euskal Herrian gertatzen ari denaren parte izan nahi dute, ondoko belaunaldientzat herri baketsu bat prestatu. Bada nolazpaiteko salbuespenezko erregimen bat aplikatzen dena preso horientzat; horretaz da solasa. Zazpiren DPSa altxatzea berri ona da, noski; guretzat, beste DPS batzuen altxatzeak, eta baldintzapean aske uzteko eskaerak ikusteko beste molde batek lagundu beharko zuen.
Eta hori, hemendik urte bukaerara nahiko zenuke?
Desiragarria litzateke hemendik urte bukaerara... Armagabetzearen lehen urteurrena ospatzear gara. Euskal Herriak sei urte behar izan ditu Aieteko adierazpenetik garapen bat ikusteko. Ezingo dugu itxaron, ez gara zain egongo lehen bezainbat denbora, keinu baikorrak espero ahal izateko. Elkartu gara Justizia Ministerioko ordezkariekin; harrera ona egin digute, entzun gaituzte, eta presoen gaia aipatu dugu. Urrats baikorrak nahi ditugu.
Hurbiltzeko eskaera ere bada. Borondate politiko baten erakusgarri litzateke. Zer epetara etorri beharko litzateke?
Hurbilketa hori, jadanik izan ditugun elkarrizketetan aipagai izan da. Niretzat, epe berdinetan gara. Aipatu ditudan keinu baikorrak eta espero ditugunak, hurbilketa ere kontuan hartzen duten keinuak dira. DPS estatusak, presoen hurbilketa eta baldintzapean aske uzteko eskaerak. Solasa ez da faboreak eskatzea, solasa ez da amnistia eskatzea; solasa da preso politikoei, zuzenbide komuneko presoek dituzten baldintza berak aplikatzea.
Frantziako Gobernuak «jarrera errepresiboarekin» jarraitzen duela salatu zuen EH Baik ekainean. Bateragarria da hori presoen eskubideen aldeko neurriak hartzearekin?
Ulertzen dut diozuna. Nik kontsideratzen dut, gaur egun, Frantziako justizia, justizia trantsizionaleko logika batean sartu behar dela. Errateko modu bat da, ekintza mota horiei lotutako gaiei —ekintza terroristak, konbikzio batzuen izenean eginak izan direnak—, ezin diegula bestelako ekintzei bezala heldu. Ekintza horiek oraindik auzipetuak izan ez badira, edo ez badute behin betiko zigorrik jaso, ez dut erraten ahal auzitegiek zer erabakiko duen; haatik, pentsatzen dut, ezin dugula orain arteko jarrera bera izan gatazka mota horietan.
Espetxe eta zigor politikaren aldaketa bat espero dut, bake prozesu batean sartzeko. EPPK desmartxa baikor batean da ikuspegi horretan; ez da gutxiesgarria. ETAren armagabetzearen ondotik, ETAren desegitea espero behar dugu, bistan dena. Desegite hori bere denboran iritsi beharko da; presoen gaiari emango zaion erantzunari lotua izanen da. Keinu horiek espero ditugu eta bake prozesuaren segida baldintzatuko dute.
Jon Parot baldintzapean aske uzteko eskaera Dei Auzitegian da; bosgarren erabakiaren zain.
Espetxe eta zigor politikaren aldaketa bat eskatzen dudalako, ez dut ulertu Parot baldintzapean aske uztea lehen instantzietako epaileek onartu ondotik, zergatik ministerio publikoak helegitea ezarri duen. Hori ez da bake prozesu batean kokatzen.
Nola interpretatzen duzu?
Negatiboki. Kontsideratzen dut albiste txarra dela bake prozesuarentzat. Helegitea ezarria da. Espero dut bigarren instantziako epaileek, lehenengoek bezala eginen dutela, eta ez dutela ministerio publikoaren eskaera segituko, Parotek, leporatzen dizkioten ekintzen izaerak soilik esplika lezakeen trataera bat izan ez dezan.
Demagun Parisek mugimenduak egiten dituela presoen gaian. Zein litzateke hurrengo etapa bake prozesuan?
Parisek keinuak emango balitu, keinu aski, nik uste dut zentzuzkoa litzatekeela ETAren desegitea iristea. Uste dut hori igurikatuko genukeela, baita biktimen familiek ere. Justizia trantsizionalean aipatzen den adiskidetze hori egin nahi badugu, biktimen gaia ere landu beharko da. Parisko konferentzia egin genuenean, orain dela bi urte, biktimen familiak ekarri genituen, eta publikoki hitza hartu zuten. Horrek erakutsi du adiskidetzea biziki zaila dela, baina bide posiblea dela. Baina adiskidetze horrek, lehenago aipatutako etapa guziak eskatzen ditu: presoen estatusari buruzko keinuak, eta ondoren, ETAren desegitea.
Apirilaren 8aren ondotik, Patxi Zabaletak adierazi zuen ETA arrazoi politikoengatik sortu zela eta, bakea lortzeko, arrazoi politiko horiei konponbidea eman beharko zaiela. Zer diozu?
Egoera edozein izanik ere, bortizkeria erabiltzea zilegia ez dela pentsatzen duten horietarik naiz. Euskal Herrian, bortizkeria egon da, eta justifikazioak ekarriak izan dira; entzuten ditut; ez dut baitezpada bat egiten bortizkeria horiekin. Baina, prozesu bati bukaera eman nahi diozunean, egoera horiek ulertu ahal izateko egoeran jarri behar zara. Nik 65 urte ditut. Nire bizitzako 50 urte edo gehiago pasatu ditut gatazka hori ezagutzen; edo, gutxienez, gatazka horren ondorioak. Beraz, konponbide iraunkor bat behar da. Uste dut, hain zuzen, bortizkeria forma bakar bat ere onartu gabe, sistema demokratikoa onartu behar dela, eta kontsideratu sistema demokratiko horretan, adierazpen mota guziak errespetatuak izan behar direla. Ezer ez da indarraren bidez egiten ahal, ezer ez da indarraren bidez justifikatzen ahal.
Egoera horiek ez gehiago gertatzeko, ulertzen saiatu behar da. Ez justifikatu, ulertu. Ulertzea bera, adiskidetze desmartxa batean sartzea da. Euskal Herrian demokrazia ezarri behar da; alde batetik ezartzen ari da. Ipar Euskal Herrian Euskal Elkargo bat sortu nahi izan dugu eta ez digute oztopatu. Ez dut erraten dena erraza izan denik, baina iritsi gara, eta bide demokratikoetatik: %70ek onartu dute. Ez dut dena nahasten, Ipar eta Hego Euskal Herria daude. Posible dela bide demokratikoetatik Euskal Herriak etorkizun bat izan eta bere zortea bere esku hartzea.
Erran zenuen, euskararen arloan zuzenbidea dela zure muga, frantsesa baita hizkuntza ofiziala. Ez ote da muga bat ezartzen duen eredu demokratiko bat?
Beharbada, hori erran nuen. Hautetsi gisa izan dezakedan jardunean, ezin dut ez-onartu konstituzioak erraten duela Errepublikako hizkuntza frantsesa dela. Salbu, nik eztabaidan jartzen dudala.
Noski, ereduak mugak ditu, baina ni ere errepublikako arduradun naizenez, errepublikako hiri bateko auzapez, behartua naiz legeak eta konstituzioa errespetatzera. Gai horietan, anitz borrokatu naiz estatuaren ukoen kontra, herriko etxe bati ikastola bat irekitzea, lurrak prestatzea, edo diru laguntzak ematea ukatzen ziolarik. Euskarari buruz mintzo bagara, nik beti erraten dut euskararen koofizialtasun bat beharrezkoa dela.
Gilles Simeoni Korsikako presidenteak honela idatzi zuen azaroan: «Konstituzio bat ez bada gai herri bat onartzeko, konstituzioa aldatu behar da, ez herria».
Ez dut formulazio bipil horrekin bat egiten. Konstituzioa oinarrizko legea da. Errepublikako hautetsia naiz, eta erraten dut, ez naiz abertzalea. Horrek ez nau oztopatzen, orain arte abertzaleen ondoan ezarri nauten borroka batzuekin bat egitea. Eta ez dit arazorik pausatzen. Salbu, horrelako gauzak aipatzen ditugunean, nik ez ditut baztertu nahi, ez Frantzia ezta frantsesa ere; inolaz ere. Uste dut bakean bizi gaitezkeela herri honetan, Ipar Euskal Herrian, horrelako galderak egin gabe.
Ez zara beldur abertzaleekin duzun hurbiltasunak hauteskunde emaitzetan eragina izatea?
Onartzen ditut nire jarrerak. Baionako Herriko Etxean, erabaki pertsonal bat izan zen apirilaren 8koa. Beste bakegileekin gidoia idatzi genuenean, ez nekien gauzak nola gertatuko ziren; gaizki gerta zitezkeen. Uste dut nire hautesleek leporatuko zidatela. Arrisku horren neurria hartu nuen, ez naiz damutzen. Baditut konbikzioak: Bateran militatzen dut sorreratik. Momentu bakar batean ere ez naiz gaizki sentitu eraman ditudan borroketan. Hori bera lezio ederra da: ikustea nola Euskal Herrian gai garen halako gune batzuk sortzeko, non ingurune ezberdinetako jendeak elkar gaitezkeen, galdera bakarrarekin: zer da garrantzitsua guretzat? Euskal Herria.
Ez ote zarete Euskal Herriko gizarte zibil bat antolatzen ari, mugaz bi aldeetan?
Frantzia aldean, berrosatze politiko oso bat dago, alderdiak erabat atomizatuak dira. Egia da ideal batzuen inguruan adostasun batzuetara iritsi garela, eta funtsean, bada kontzientzia politiko berri bat lekuan ematen ari dena...
Kontzientzia ala subjektu politiko berria?
Hori egin dugu Euskal Elkargoa sortu dugunean, instituzio bat sortu dugu. Legearekin bat. Baina gauza bat erranen dizut: dugun instituzioaren josturak zartatzen ari dira alde guzietatik, jantzia txiki gelditzen ari zaigulako. Hirigune Elkargoa ez baita guk genuen anbizio politikoaren neurrikoa. Estatus bereziko lurralde elkargo baten aldekoa naiz ni beti.
Nola uste duzu oroituak izanen direla Euskal Herriko historiako azken 50 urte hauek?
Bertigoa ematen du. Sufrimendu handiko momentua izan da. Horrelako krisi batean sartzean, energia eta indarra galtzen dira, badira osoki sakrifikatuak diren belaunaldiak. Euskal Herriaren historia da. Ez dira afera indibidualak; afera politikoa da. Erronka kolektibo bat da, horregatik sentitzen dugu konponbideak aurkitzeko erantzukizuna.
Baina herritarrek bakea nahi dute. Belaunaldiz belaunaldi transmititzen dugun memoria hori duguno, konponbideak aurkitu behar dira. Horregatik, beti erraten dut ausardia anitz behar dela gai horiek konpontzeko. Eta ohiko zatiketa politikoak baztertu behar dira. Agian gaur egun alderdi politikoek pisu txikiagoa dutelako, atzo baino aukera gehiago ditugu.
(Berriak argitara emana)
Lagun bati bidali
Komentarioa gehitu
