Datorren 25ean batuko du Luis Peña Gantxegi arkitekto oñatiarrak Espainiako Arkitektoen Eskolako Urrezko Domina, bizitza osoan eginiko lanarengatik

Hilabete honen 25ean hartuko du Luis Peña Gantxegi arkitekto euskaldunak (Oñati, 1926) Espainiako Arkitektoen Eskolak bizitza osoan zehar eginiko lanarengatik eman dion Urrezko Domina. Parada baliatuz, elkarrizketa luxexka egin dio Berria egunkariko Alberto Barandiaran kazetariak eta oñatiarraren 'Artea aberatsek egin dute' hitzen titulupean atzo igandeko zenbakian argitara eman. Eduardo Txillida donostiarrarekin batera Gipuzkoako hiriburuko Haizeen Orraziaren egile den artistak egungotasuneko zenbait gairi buruzko bere iritzia eskaintzen du, duten interesagatik bere osotasunean hona ekarri ditugun galdera-erantzunetan.

«Artea aberatsek egin dute»

Bizitza osoan eginiko lanarengatik saria jasoko du hilaren 25ean Madrilen. Oraindik ere, lanean jarraitzen du eta oso kritikoa da egungo arkitekturarekin

Alberto Barandiaran/Donostia. Bizitza osoa hiria egiteko baliagarria izan den arkitektura egin du Luis Peña Gantxegik (Oñati, 1926), eta oraindik ere, nahiz eta gutxi lan egiten duela dioen, hiria du buruan. Nola lortu hobeto bizitzeko toki bat. Kritikoa da, hori bai, orain egiten ari denarekin. Hiriburuak pixka bat arindu eta herrietan eraiki behar dela uste du. Baina hori guztia egiteko, lehendabizi eseri, eztabaidatu eta pentsatu egin behar dela. Hilaren 25ean Espainiako Arkitektoen Eskolak Urrezko Domina emango dio Madrilen.

Arkitekto izateko bokazioa Madrilera egindako bisita batean piztu zitzaizula uste dut. Hiriburua ez zitzaizula ezer gustatu, eta erabaki zenuela arkitektura ikasi behar zenuela, hori guztia aldatzeko edo. Hala bada, modu polita da, inondik ere, arkitektura ikasten hasteko.

Bai, egia da. Madril itzela iruditu zitzaidan, neurrigabekoa, herri handia. Baina itsusia. Gero, ikusi diot zer edo zer, toki guztiek badutelako zer edo zer, baina hasieran ez zitzaidan batere gustatu. Berehala antzeman nuen, hori bai, jendearen arteko aldea. Lehengoan, Fernando Chueca Goitiari egin zioten elkarrizketa ikusi nuen telebistan, eta berak esaten zuen ez zela espainiarra, «oso-oso espainiarra» baizik. Arkitekturaz ari zen, eta azpimarratu zuen etengabe arkitektura Espainian egina zela garbi ikusi behar zela, estiloa, ezaugarriengatik. Zama kultural eta politiko handia zuen bere lanak.

Eta arkitekturak zama ideologiko hori eduki behar du?

Ez, ez du zertan eduki. Aspaldian eztabaidatzen ari da horretaz, ideologiaz eta arteaz. Literaturan, adibidez, zaila da idazlearen ideologia ez nabaritzea, hori oso idazle gutxik lortzen dute. Badira oso idazle onak, ideologia nabari zaien arren; baina, gaur egun, artearen munduan, ahaleginak egiten dira ideologia hori nabari ez izateko, ez dadin aitzakia izan artelana baloratzeko. Horri buruz ez dago dudarik. Azkenean, hala ere, antzematen da estali nahia ere. Eskultoreekin gauza bera gertatzen da.

Eta arkitektoekin?

Batzuei antzematen zaie.

Hemen ere bai?

Donostiako Nauticoaren eraikina, adibidez, hori faxisten garaiko arkitektura da. Jose Manuel Aizpurua Falangekoa zen, eta gorriek fusilatu zuten, Prim kalean uste dut.

Haien helburua zen, nolabait azaltzearren, edozein tokirako balio zezakeen arkitektura egitea. Zure ustez, arkitektoek marka utzi behar dute, zigilua?

Galdera horrek ez du erantzun erraza. Neoklasizismoa hori zen, errorik gabeko arkitektura, tokiko ezaugarriak aintzat hartzen ez zituena. Hori egin zen Alemanian, Bigarren Mundu Gerraren ondoren, eta Espainian ere bai, toki askotan. Gehienetan, nolanahi ere, egina zegoena errespetatu egin da, esaterako parte zaharrak. Donostiari horrek eusten dio, parte zaharrak, eta Iruñean berdin gertatzen da.

Uliako bere etxean, Villa Narcisan, arrabotsa heldu da goitik eta behetik. Behetik etxe berriak egiten ari direlako. Goitik, etxe berriak egiten ari direlako. Txaletak. Zeudenak bota, eta berriak egin. Garabiak, kamioiak, langileak inguruan. Estudioan, planoak eta liburuak daude barreiatuta, mahai zuri zabalaren gainean. Apunteak, marrak, erregelak eta arkatzak. Ate ondoan, kamelia bat dago, kimu berriez josita. Leihotik, argazkilariek maite duten argi beroa sartzen da.

Donostia gustatzen zaizu?

Batere ez. Desastre hutsa da. Badirudi ezetz, badia dagoelako, Kontxa dagoelako, eta Zabalgunea ondo egina dagoelako, baina desastrea da. Donostia ez da batere originala. Parte Zaharra, esaterako, almendra gotikoa da, berritua eta aldatua, baina almendra gotikoa, besterik gabe. Donostiak, arkitekturaz hitz eginda, Mutrikuk baino historia gutxiago du. XIX. mendearen hasierako Mutrikuko eta Donostiako planoak hartzen badituzu, ikusiko duzu Mutrikun zazpi etxe apartak ikus daitezkeela, eta Donostian, berriz, ez dago bakar bat ere ez. Gero asko garatu zen, eta hartu zuen halako olatu handia, baina hori guztia desagertu da. Gaur egun, etxeak egiteko, autoa eta igogailua hartzen dira aintzat. Eta lur piloa galtzen da etxeak egiten. Eta hori zaindu behar dugu, eta ezin dugu arbiak landatzeko ere balio ez duten pusketekin bete. Erokeria da.

Jende askok ezin du etxerik erosi.

Baina ez da ikertzen, esaterako, nola eraiki daitezkeen bostehun etxe lur gutxiago hartuta. Zeinek egiten ditu horiek, baina lur gutxiago hartuta? Hori da balio duena. Orain badago premia handia gauzak egiteko, baina astiroago joan behar da. Denborarekin, etxeak egin egingo dira, berdin-berdin, baina lasaiago joan behar da, gauzak hitz egin eta eztabaidatu behar direlako. Hemen gehien aprobetxatzen direnak lurjabeak dira, baina politikariek badute beren agenda ideologikoa betetzeko beharra. Hau da, eraikuntza enpresek negozioa egin behar dute.

Donostia desastrea dela diozu. Kanpotarrei ederra iruditzen zaie, ordea.

Ez direlako inguruetara joaten. Eta gero eta gehiago zabaltzen denez, orduan eta garestiagoa da dena.

Beraz, gora jo beharko genuke?

Niri ez litzaidake batere gaizki irudituko. Ez Zabalgunean, edo Parte Zaharrean, baina beste toki batzuetan bai.

Arkitektoa jende ospetsua da egun. Agertzen dira egunkarietan, eta egiten dituzte eraikin handiak, ederrak. Sinboloak. Urbanista gehiago beharko lirateke, ezta? Arazo hauek guztiak konpontzeko pentsatzen jarriko liratekeenak.

Denetarik dago. Badira estudio garrantzitsuak dituzten eskultoreak, eskuartean proiektu handiekin, baina badira urbanizazioak egiten dituztenak. Arazoa kapitala da, kapitalaren pilaketa. Alde handia dago Donostian dagoen kapitalaren eta New Yorken dagoenaren artean. Esan nahi dudana da gauzek bere neurria eduki behar dutela, eta aintzat hartu behar dela non bizi garen, zer hiri daukagun.

Hori da urbanista izatea, ezta?

Hala da.

Arkitektura sinboliko asko egin da, azken urteotan, gure hiriburuetan. Hiriaren beraren irudiak eraikitzen ari dira. Hori garrantzitsua da?

Eztabaidagarria da. Egia da orain uso pasa handi samarra dagoela estudio handiak dituzten arkitektoen artean. New Yorken ez dute proiekturik lortzen, eta hemen daude Gehry eta horiek, ea zer eskuratu, ea non hartzen duten lurra. Ez da hemen bakarrik gertatzen, noski, baina hemen ere bai. Abandoibarrarekin hori gertatzen ari da, oso ondo antolatuta daude. Alondegia ere hala eman diete. Guggenheimen arrakastaz geroztik, dena egiten ari da horrela. Denak kanpoan geldituko gara horrela!

Eta Bilboko lehengo ondare industrial hori guztia galdu da. Apenas kontserbatu den ezer.

Niri gehiago gustatzen zitzaidan lehen. Oso polita zen gauez, suekin eta. Ulertzen dut bota behar zela, ez zuelako balio lanerako, eta horretarako zela, baina nik oso gogokoa dut arkitektura industriala.

Kursaala? Nola zahartuko da?

Atzo egon nintzen bertan. Ez nintzen pozik atera. Arazoa materiala da. Dirua faltan izan zuten eraikuntza hobea egiteko, eta azken detaileetan antzematen da hori. Oso azkar egin zen, eta orain gehiago sumatzen da.

Eta herriak? Non gelditzen dira? Zer motatako arkitektura egin daiteke hor?

Gipuzkoarekin, urbanistikoki, zer gertatuko den galdetzen didazu. Begira, orain tontakeriak ere esan ditzaket. Badakit lurzoruaren arazoa ez dela konponduko, hori Madrazo bezalako ergel batek baino ezin du esan. Orain, Donostia hedatzen ari da, eta uste dut operazio zaila dela, eta ez dagoela hori egiteko gai den alderdirik, baina uste dut etxebizitza berri hauek herrietara eraman behar direla. Ondo eraikitako herriak dira denak, kaleak ondo eginak daude, eta badute etxebizitza berriak hartzeko gaitasuna. Noski, orduan errepideak egin eta trenbidea moldatzeko egitasmo berriak egin behar dira, Azpeititik jendea lan egitera etorriko delako, baina hori egiten ari da beste toki batzuetan ere.

Baina lurrik gabe geldituko gara... ez dago tokirik.

Lurra badago, egun dagoen makinariarekin Aloña moztu dezakegu nahi badugu, eta Arantzazu gainean herri bat egin.

Eta non geldituko da paisaia, gure lurra?

Bai, noski, horregatik dago inguruneari errespetu guztia. Gai oso konplexua da, eta inork ez daki zer egin daitekeen. Eseri behar da, eta eztabaidatu. Hau ez da zientzia bat, urbanismoa politikarien esku dagoelako. Haiek erabakitzen dute.

Zer iruditzen zaizu Altzuzako Museoa?

Gustatzen zait. Hor dagoen espazio banaketa Saenz de Oizarena da, eta oso lan ona egin zuen.

Jorge Oteizarekin lan egin zenuen, behin baino gehiagotan. Berak hainbat proiektu izan zituen arkitektura egiteko, baina bakar batek ere ez zuen aurrera egin.

Baina horiek proiektu faltsuak ziren, ez bada Bilboko Alondegikoa.

Edo Donejakue Biderako kaperarena, edo Ametzagainako hilerriarena. Zergatik faltsuak? Ezin zirelako egin?

Ezin zelako egin. Ez dut uste eskultore batek arkitektura egin dezakeenik. Izan liteke ideia bat, bide bat, eskulturetan jada bazegoena, baina arkitektura... Oteizak, azken urteetan, gaizki erabili zuen bere eskultura. Sinetsita nago eskultura abstraktua bakar-bakarrik natura erdian egon daitekeela.

'Aita Donostiari omenaldia' eskulturaz ari zara.

Horixe. Hor, Agiñan, zoragarri dago. Baina Tolosa erdian... Txillidak itsasoan jarri zituen bere eskulturak. Hori da. Gure alkateari behin baino gehiagotan esan diot akatsa dela hiria eskulturaz betetzea, gero etorriko direlako denak bere artelanak kokatzera.

Txillida aipatu duzu, eta Txillidarekin egin zenuen 'Haizeen orrazia'. Baina bakarrik Txillidarena dela pentsatzen du jende askok.

Horrek ez nau kezkatzen. Gure lanbidean onartuta dago hori, askotan gertatzen da.

Txillidak egin gabe utzi zuen bere proiektu kuttunenetako bat, Tindayako mendiarena, ez ote da faraonikoegia?

Bada faraonikoa, bai. Baina ideia bat da, ezer baino gehiago. Ingeniariak, gero, egin egin behar du. Tranpa pixka bat badago hor. Niri etxe eraikitzaileek askotan esaten didate «bai, paperean oso polita da hori, baina gero egin egin behar da!». Gauza guztiek badute bere neurria. Nolanahi ere, Eduardok bazuen sentiberatasun ikaragarria.

78 urte ditu Luis Peña Gantxegik. Oraindik lanean ari dela dio, «baina gutxi», eta alabaren eta honen bikotekidearen esku uzten ari dela gauzak, eta asko eztabaidatzen dutela elkarrekin. Eta gogoan du Koldo Mitxelenaren eta Eduardo Txillidaren arteko harremana, eta hark koadroa eskatzen ziola behin eta berriro, eta Mitxelenak esaten ziola «baina figuratiboa, e?». Eta barre egiten du berak ere.Gure aurrean beharginak ari dira, etengabe lanean. Porlana botatzen ari dira zulo batean. Eguerdia da. Nekatuta dagoela dio. Arkitektura zer da gehiago, artea ala ingenieritza?

Zertarako erabiltzen den. Artea aberatsek egin dute, beti.

Eta hemen ikusten dugun honetatik guztiatik, ehun urte barru, zer geldituko da?

Ikusten den guztia. Ez dago besterik. Behin, Mirakontxarako proiektu bat aurkezten ari nintzela, zinegotzi batek galdetu zidan ea zer egin genezakeen trafikoarekin. «Ez ukitu ezer», esan nion nik, «dirua botatzea izango delako». Ez dago erremediorik.

(2004-11-14an Berria egunkarian argitara emana)

euskalkultura.eus

Noticias

Datorren 25ean batuko du Luis Peña Gantxegi arkitekto oñatiarrak Espainiako Arkitektoen Eskolako Urrezko Domina, bizitza osoan eginiko lanarengatik

Las más leídas

Últimos comentarios