euskalkultura.eus

Uxue Rey Gorraiz. Beldur batek harturik bizi da Oskar Alegria (Iruñea, 1973) aspaldi: inoiz memoria galduko ote duen. Hala izanen den frogarik ez du, gaitz hori izan duen senideren bat baizik ez, baina jadanik ari da, nolabait, balizko egoera hori imajinatzen. Ideia hori buruan zirika duelarik, eta «bi zorioneko istripuk» bultzatuta, bere hirugarren film luzea egin du: Zinzindurrunkarratz. Hau da ardatza: Paolo astoarekin Artazu haren herritik (Nafarroa) Andimendira eginiko ibilaldia. «Sarri pentsatu dut pelikula bat egin behar nuela memoria galtzen dudanean ikusteko, eta agian hau da film hori. Igande euritsu batez ikustekoa. Bi aldiz».

Zenbat kazetariren mingainak trabatu zaizkizu Zinzindurrunkarratz ahoskatu nahian?

Uste baino gutxiagorenak. Eta, pentsa, AEBetan eta Japonian ibili naiz. AEBetan, batek esan zidan: «Bueno, zenbait bokal errepikatzen dira, kontsonante batzuk ere bai; beraz, erraza da». Hala ere, bada izenagatik jaso dudan kritika bat: esan didate izenburua oroitzea zaila dela. Kontua da filma memoriaren ahuldadeari buruzkoa dela, hain justu ere.

Zein da hitzaren esanahia?

Zinzindurrunkarratz hitza toponimo musikalez osatua da, haizea izendatzeko erabilitako hitzek eratua. Artzainekin eta lainoarekin lotua dago, nolabait. Izan ere, leku bat ikusten ez duzunean, tokia deskribatzeko belarriak erabili behar dituzu. Zinzin da haize arin bat, durrun-durrun da leize bertikal bat hogei bat metrokoa, eta kurrutz-karratz da gailur bat tximistek beti jotzen dutena. Horietatik pasatzen da nire ibilaldia.

41 urtez erabili ez den Super-8 kamera batek abiatzen du filma. Gailu hura aurkitu zenuen, filmatzen hasi nahi, eta, hara: «Mirari bat». Kamera bazebilen oraino.

Baina mirari inperfektu bat izan zen, eta ze polita den hori. Oraindik bazebilen, baina soinurik ez zuen hartzen. Istripu horiek, akats horiek, ongi etorriak dira.

«Istripuaren poetika», diozu zuk.

Asmakizun inportanteenak istripuz ailegatzen dira beti: koñaka, xanpaina, LSDa... badira etsenplu anitz non formula asmatu duten laborategi batean, baina istripuz. Guk, Zinzindurrunkarratz-en, bi istripu izan ditugu: kamera mutu bat eta bide ahaztu bat. Bi hutsune: isiltasunarena eta ahanzturarena. Eta horrek badu bere poetika. Gainera, kamera honek ez du hartzen soinurik, baina irudiak beste zernahi erremintak baino hobeki hartzen ditu. Amarauna dardarka nola mugitzen den filmatzeko, ez dago parekorik.

Gauza asko grabatu zenitzakeen, zergatik filmatu Artazutik Andimendira arteko bidea?

Kamera horrek lehendik hartu zuen azken eszena justuki zelako nire amak aitonari Urteberri egunean egiten zion galdera bat. Nire amak botatzen du galdera, baina, aitona erantzuteko zorian dagoenean, plak! Bideoa eten egiten da.

Zer galdetu zion amak?

Ea zer desio zuen urte berrirako. Amonak erantzuten du: «Osasuna, eta gu baturik izatea». Baina, zein izanen zen aitonaren desioa? Agian esanen zuen «Nire ilobak pelikula bat egitea!».

Baina, ezin jakin.

Ezin jakin, ez. Hutsune bat gelditu zen hor, baina hutsune baten aurrean zerbait garatzen ahal da. Aitonaren iraganeko ahotsaren bila joan naiz, hark egiten zuen bidera, Artazutik Andimendirainokoa. Hor lortuko nuen aitonaren ahotsa berreskuratzea.

Kamera mutu batekin, baina.

Fermuki sinesten dut paradoxetan. Pelikula mutua da, baina a zer izenburu durunditsua duen! Eta memoriaren galeraz ari gara, baina asto baten ondoan, jakinik astoek memoriarekin funtzionatzen dutela gehien.

Zergatik erabaki zenuen ibilaldia Paolo astoarekin egitea?

Aitonak zaldi batekin egin ohi zuen. Astoarekin joatea ez zen izanen guztiz fidela, baina balioko zuen. Egia erran, sekulako erronka izan da, iraultzailea bezainbeste. Herri batean sartzen zarenean, astoa da enbaxadorerik onena. Ate guztiak irekitzen zaizkizu.

Zein da Paoloren rola, zehazki?

Nire bidaide eta gogaidea da. Asko ikasten da asto baten ondoan.

Filmean adierazi duzunez, ibilkerari nahi izan diozu erreparatu, bideari baino gehiago.

Ibilkera da inportanteena. Moteltasunarena, paisaiarekin harremanetan dagoena... astoek beti jaten dute pixkanaka, kimu berrien bila... oso mokofinak dira. Nik ere halaxe grabatu behar izan dut, ze Super-8 kamera batekin grabatzea oso garestia da —bobina bakoitza hiru minutukoa da, eta 50 euro inguru balio du—. Halaxe ibili ginen Paolo eta biok: gutxika, eta geure buruei eusten.

Zazpi egunean egin duzu aitonak zazpi orduan egiten zuena.

Zenbaitetan Paolok markatzen zuen erritmoa, baita norabidea ere, eta nik hari segitzen nion. Artazutik Andimendirainoko bide ahaztu hori zulo baten modukoa da. Asmoa ez da zulo hori konpontzea, baina zuloa handitu ez dadin, josi egin behar duzu, pasaratu, zaku urratuekin egiten den bezalaxe. Bidearekin berdin egin behar da, sigi-saga, lasai. Zazpi eguneko bidaia izan da, mundu bat sortzeko behar den denbora tartea zazpi egunekoa da, Paolok eta biok mundu bat sortu dugu.

Baliatutako kamera mutua izanagatik ere, filmak soinua du, baina bakarrik tarteka. Aparte grabatutako soinu batzuk erantsi dituzu, baina horiek planoen artean daude jarririk, eta ia inoiz ez irudien gainean. Zergatik?

Gauza bat apurtuta badago, ez dut konpondu nahi perfektu, baizik eta agerian utzita aurrez hautsia egon dela. Japonian badago arte bat kintsugi izenekoa. Ontzi bat apurtzen denean, puskak urre koloreko kola batekin itsasten dituzte. Filmean, irudiak lirateke ontziaren puskak, eta, urre koloreko kolaren ordez soinuak erabili ditut, eta osatu dut puzzlea.

Sinkronizaziorik eza maite duzu.

Film hau zauritua dago, eta agerian nahi dut utzi hori. Gainera, kamerak hartutako irudiak ere ez dira perfektuak, ezta iraganekoak ere. Aitak ez zuen kamera hain ongi menderatzen. Gure haurtzaroa desenfokatua izan da beti. Gure udak ez dira uda urdinak, gure udak magenta kolorekoak dira, edo horiak. Gure oroitzapenak horrelakoak badira, eta memoriaz ari bagara, zergatik ez grabatu lehengo lengoaiarekin?

Irudi isilek on egin diote filmari?

Isiltasuna da filmaren lengoaia. Festibaletara joaten naizenean lana aurkeztera, emanaldiaren aurretik ez dut egiten soinu probarik; isiltasun probak egiten ditut. Bestalde, zoritxarrez, filmeko isiltasuna amarentzako omenaldi bihurtu da. Zendu egin zelako, eta berea delako kameraren mikrofonoak bildu zuen azken ahotsa.

Bidaia hasi baino astebete lehenago zendu zen zure ama. Horrek nola baldintzatu du lana?

Gogotsuago egin dut. Pentsatu nuen bertan behera uztea, baina gero otu zitzaidan bidearen paisaia amaren haurtzarokoa ere badela. Aitonaren ahotsa bilatu dut, baina amarena ere han zen.

Zer ez zenuke inoiz ahaztu nahi?

Amaren keinu bat. Haizeak garia jotzen duenean sortzen diren doinua eta mugimendua azaltzeko eskuekin egiten zuena; pelikulan agertzen da. Esku asko agertzen dira filmean, berez. Horregatik diot bide hau ez dagoela oinez egina, eskuz egina baizik, eta, horrela, filmak galdetzen digu memoria ukitzeko kapaz garen edo ez.

Zer asmo duzu aurrera begira?

Ez dakit hau izanen den nire azken lana, baina trilogiaren azkena izan da, seguru. Zerbait zerratu da film honekin, eta kontent naiz. Nik misioekin alderatzen ditut hiru film luzeak. Sentitu izan dudalako: «Hau egin behar dut!».

Bulkadek gidatzen zaituzte?

Filmak horrela hasten dira. Emak Bakia baita filma etxe baten izena berreskuratu nahiak bultzatu zuen, eta errekuperatu zen. Zumiriki urperatutako irla baten izena zen, eta hitza berreskuratu egin da. Zinzindurrunkarratz-ekin bide bat berreskuratu da; ja ari naiz eskaerak jasotzen, ibilaldia egiteko. Orduan, okurritzen zait: zergatik egiten dut zinema? Dirudienez, hitzak salbatzeko.

Zer beste hitz duzu salbatzeko?

Ez, ez. Dagoeneko hiru salbatu ditut, eta orain beste zerbaitetara pasatuko naiz. Agian neure burua da salbatu beharko dudana.