euskalkultura.eus

Duela aste batzuk Euskal Herriko muga geografikoetatik haratago Euskal Herriaz mintzatzeko plazera izan nuen Mondragon Unibertsitateko Humanitate Digital Globalen lehenengo kurtsoko ikasleen aurrean. Aukera baliatu nuen gonbitea luzatzeko bertan zudenei euskal diasporaz gogoeta egitera, bakoitzak bere ezagutzatik edo eskarmentu propiotik, halakorik eukitzekotan.

Beherago bildu ditut erantzun gisa jaso ditudan testuetako lau, hiru euskaraz eta laugarrena gaztelaniaz, ikasleek hala idatzirik. Argazki fidela izan daitezen batere presentsiorik gabe, eta berez izan dezaketen balioaz gain, ederki islatzen dute geure diasporaren eta geure diasporaz dakigunaren arteko arrakala, zenbait faktore tarteko, besteak beste geure Herriaren iraganeko eta egungo migrazio fenomenoari euskal hezkuntza kurrikulumean eskaintzen zaion arreta urria edo ezdeusa.

Diaspora hedabideetan: gure gizartean ez zaio batere normaltasunezko edo egunerokotasunezko tratamendurik ematen

Nola da posible euskal irrati telebista publikoak, EiTBk, askoz ahalegin handiagoa eskaintzea, esaterako, Estatu Batuetako NBA saskibaloi liga profesionalaz, munduan barrena egunero andana bat euskaldunek lantzen den euskal kulturaz baino? Gaur egun ez dago batere gure gizartean euskal diasporaren normaltasun eta egunerokotasun tratamendurik. Eta hamarkadak dira diasporako buruzagi instituzionalek hala eskatu eta aldarrikatu izan dutela eta dagokien autoritateek behin eta berriro saihestu eta bete ez dutela. Bizi dugun garai digitalean diasporak geure egunerokotasunetik kanpo segitzen du.

Hau esan ondoren, gustatuko litzaidake deia egitea diasporako gazteei, konta diezaguten ze zentzuan duen eurentzat gaur egun, euskal gauzekiko harremana eta lotura gordetzeak. Folio bateko gehienezko luzera izan dezakeen testu batean egin dezakete, euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez edo ingelesez eta info@euskalkultura.com helbidera bidali dezakete urtarrilaren 31a baino lehen. Testu onenak, lau gehienez, blog honetan argitaratuko ditugu.

Lau euskal gazteren beste hainbeste lan bildu ditut hona, diasporari buruz dakitena edo euren ikuskera azaltzen digute. Baina deia luzatzen diet baita ere diasporako gazteei, esan diezaguten zein zentzu duen eurentzat gaur egun, euskaltasunarekiko euren loturei eusteak

Segidan, Mondragon Unibertsitateko Humanitate Digital Globaleko graduko ikasleen lau testuak. Biziki eskertzen diet euren lankdetza.

1. Amaiur Caballero: Zer da euskaldun izatea Euskal Herrian, zer den euskal diaspora

Euskalduna naiz, baina lehenago ni neu naiz. Hala ere, euskaldun izaera eta nire izaera elkar elikatzen dira nire identitatearen barruan. Euskal Herrian ez baldin banintz jaio edo euskal identitaterenkin ez banintz identifikatuko, ez nintzateke Amaiur berdina izango. Nire euskaltzaletasuna bizitzeko modua nik neuk baldintzaten dut. Nire bitartez eta nire barruan sentitzen dudan zerbait delako. Horregatik, identitate propiorik gabe ezin da euskaldun izan.

Norberaren identitatea jaiotzen garen momentuan eraiki egiten digute, eta horrekin batera euskal identitatea. Izen euskaldun bat jarriz, euskara ama hizkuntza bezala irakatsiz, haurra ikastolara eramanez… Aldiz identitate propioaren hastapena, haur hori bere inguruko errealitateaz ohartarazten den momentuan gertatzen da. Ondorioz, bi faktore horien harremana bata besteaz elikatzen hasten da eta lotura bat sortzen da. Azkenik, norberaren aukeraketen bitartez lotura hori garatzen joaten da. Egia da, munduaren beste aldean jaioko bagina, bakoitzaren sustrai kulturalak beste batzuk izango liratekeela, horregatik modu batean edo bestean euskal kulturaren oinarriak eraikiak dira beste batzuengandik.

Euskaldun izateak, identitate kolektibo baten partaide izateak, dakar, hau da, denok, historia, kultura, hizkuntza eta sinbologia berdina partekatzen dugu eta horrekin identifikatzen gara. Kolektibo baten parte izateak talde boterea ez ezik, talde izaera eta batasuna ahalbidetzen du. Nolanahi ere, euskaltzaletasuna bizitzeko modu desberdinak daude eta dena talde berdin batean murriztea ezinezkoa legoke. Era berean, denok zerbait berdina partekatzen dugula esan dezakegu.

Oro har, euskaldun izaera oso baldintzatuta dago politikoki. Bai historian zehar eta baita gaur egun ere. Batzuek sentituko dute herri baten parte direla baina bi estaturen menpe, eta beste batzuek aldiz errealitate horren aurka altxatzen dira besteak beste. Horrez gain, hizkuntzaren debatea dago, euskara al da euskaldun egiten gaituena? Horregatik, herri baten izaera oso subjetiboa denez, une oro talkak daude. Bi moduetan gainera, barrutik eta kanpotik. Barrutik, euskaldun izaera bizitzeko modu desberdinen arteko talkei dagokie. Bestalde, kanpotik, munduak nola ikusten duen euskaldun izatea eta zer dakarren horrek.

Honen harira, oraingoz Euskal Herrian euskalduna izateari egin diot erreferentzia, baina munduan zehar ageria den euskal diaspora aipatzea nahitaezkoa da euskal identitateri buruz hausnartzeko. Izan ere, euskaldunak betidanik izan gara migratzaileak, hori dela eta euskal kultura munduan zehar zabaldu dugu, Zortzigarren Probintzia deituriko euskal diaspora sortuz.

Nire euskaltzaletasuna bizitzeko modua nik neuk baldintzaten dut. Euskaltzaletasuna bizitzeko modu desberdinak daude. Euskara al da euskaldun egiten gaituena?

Euskal diaspora definituko banu, euskal migratzaileek egin zuten herentzia kulturala dela esango nuke, urtez urtez euskaldun izaera eta aberriarekiko zuten maitasunaren transmisioa. Diaspora osatzen duten gizabanakoek euskal aszendentzia dute jatorria. Gizarteak taldekatzeko joera duenez, aszendentzia berdina partekatzen duten gizabanakoak elkartu egin dira atzerrian komunitate euskaldunak sortuz. Bertan euskara ikasi, Euskal Herriko kultura partekatu eta euskal jaiegunak ospatzeko aukera dute. Azken finean, euskal diaspora nolabait euskal sustraiak bateratzeko gune eta kolektiboa bihurtu da mundu osoan.

Ikuspegi global batetik begiratuz, euskaldunok herri identitea dugunez, gaur eguneko gizarte global batean nahitaezkoa da errekonozimendu global bat ere izatea. Hau da, gure herrialdean ez ezik munduan zehar Euskal Herriak izaera propio bat izatea. Gure aberria munduan zehar beste edozein herrialde edo komunitate bezala identifikatzea. Diaspora tresna mesedegarria da gure kultura eta gure identitatea munduan zehar ezagutarazteko. Kulturalki zein politikoki.

Diaspora tresna mesedegarria da gure kultura eta gure identitatea munduan zehar ezagutarazteko. (Identitate) kulturala (politikatik) haratago doa, sentimenduez eta tradizioez

Agian ez dugu errekonozimendu politikoa, ez gaitue herrialde bezala identifikatzen baina bai identifikatuko gaitue munduan gure aurrekoek zabaldu zuten kultura eta ondareagatik eta oraindik guk geuk zabaltzen dugun euskaltzaletasunagatik. Era berean, politikari dagokionez batzuk identifikatuko gaituzte herrialde izaera ez duen herrialdeagatik, eta herrialdearen askatasunaren alde sortu zen taldeagatik. Baina kulturala haratago doa, euskaldun sentimenduez eta tradizioez doa. Ez daude aurreiritziak politikan bezala; agian estereotipoak bai, baina kolektibo bati buruz hori egitea sahietsezina da.

 Euskal “marka” munduaren ikuspuntuan ezarri behar dugu. Euskaldunon eta euskal diasporaren parte direnen arteko harremana sendoa izatea nahitaezkoa da

Hori guztiagatik, nire aburuz, beharrezkoa da euskaldunok Euskal Herria mundu guztira zabaltzea. Gaur egun ez baldin bagara egokitzen mundu globalari ez dugu zer eginik, beraz euskal izaera eta euskal “marka” munduaren ikuspuntuan ezarri behar dugu kolektibo bat baino gehiago izan nahi badugu. Gu geu bakarrik identifikatzen bagara, munduaren begietan ikusezinak izaten jarraituko dugu eta horrek epemuga bat du. Horregatik, euskaldunon eta euskal diasporaren parte direnen arteko harremana sendoa izatea nahitaezkoa da.

2. Leire Lisón: Euskal aurrizkia atzerrian

"Euskal diaspora" hitzak entzuterakoan, gauza anitz etortzen zaizkit burura: nola sentitu ziren joan ziren horiek beraien jaioterria utzi zuten egunean? Euskara eta euskal kulturarekin harremana izaten jarraitu dute? Hala bada, nola? Nola azaltzen diete beste herrialdeetako pertsonei Euskal Herria zer den? Euskal Herrira itzultzeko aukera izan dute? Itzuli baldin badira, nola sentitu dira? Galdera hauek erantzun ahal izateko atzerrian dagoen gertuko inor ezagutzen ez dudanez, nire hausnarketa propioa egiten ahaleginduko naiz.

Lehenengo eta behin, “euskal” hitza daraman edozerri buruz hitz egin baino lehen, euskalduna izatea zer den definitu beharra dago. Nire iritziz, munduan euskaldun adina daude euskaldun izateko moduak eta euskalduna izaten hasteko lege bakarra zera da: “Ni euskalduna naiz” esatea. Berdin du nori: zure amari, lagunari, bikoteari, bizilagunari, txakurrari edo zeure buruari. Behin hori esan duzula, inork ezin dizu zure identitatea ukatu.

Beharbada, euskaldun hitzaren definizioari zehaztapena falta zaiola esaten dutenak egongo dira. Kasu honetan, betiko esamoldera jo dezakegu: “Euskara da euskaldun egiten gaituena”. Baina, zer gertatzen da euskara erabili ezin duzun herrialde batean aurkitzen bazara? Euskaldun izateari uzten diozu? Aurretik aipatutako galdera berreskuratuz, nola jarraitzen duzu harremanetan euskara eta euskal kulturarekin, orduan?

Egia da Euskal Etxeak daudela. Haatik, hauek ezin dira munduko bazter guztietan aurkitu. Beraz, hau da teknologia berriak jokoan sartzen diren unea. Internetari esker euskal kultura eta euskal aurrizkia daramaten elementu guztiak sarera mugitu dira. Gaur egun, sare sozialen bidez edonorrekin, edonon eta edonoiz komunika gaitezke. Gainera, euskal kulturarekin harreman estuan jarraitzeaz gain, beste herrialdeko jendearekin zure euskalduntasuna parteka dezakezu.

Euskal Etxeak ez daude bazter guztietan. Hor sartzen dira jokoan teknologia berriak. Internetari esker euskal kultura eta euskal aurrizkia daramaten elementuak sarera mugitu dira

Hariarekin jarraituz, behin atzerrian aurkitzen zarela, Euskal Herrira itzuli nahi baduzu, beste arazo bat aurki dezakezu bidean: nola hartuko naute berriro gainontzeko euskaldunek? Izan ere, gerta liteke atzerrian denbora luzez bizitzeagatik jendeak zure euskalduntasuna ezeztatzea. Baina, lehen aipatu dudan bezala: inork ezin dizu zure identitatea ukatu. Ez dira existitzen euskaldun izateko maila ezberdinak. Atzerrian bizitzeagatik ez zara euskaldun apalagoa. Are gehiago, euskal diasporako euskaldunek Euskal Herria mundu osora zabaltzen dute eta horrek aniztasun itzela ematen dio gure kulturari. Hori dela eta, diasporako euskaldunak besoak zabalik jaso beharko genituzke.

Ez dira existitzen euskaldun izateko mailak. Atzerrian bizitzeagatik ez zara euskaldun apalagoa

Laburbilduz, kontuan hartuz euskaldun izateko arauak norberak finkatzen dituela, esan daiteke gaur egungo gizarte globalizatu eta hiperkonektatu honetan euskal diasporak berebiziko garrantzia duela Euskal Herriaren hedapena eta aberasgarritasunarentzat.

3. Asier Boehm Iturrioz: Valores y sentido de la identidad de la diáspora vasca

En primer lugar, considero que no hay nada ni nadie que pueda definir quién es uno en realidad. Considero que saber cómo se siente uno en su vida es algo muy personal y libre. Nadie tiene el poder de definir quién es uno, es algo que pertenece a la persona individual, a nadie más. Si bien cada país puede regular y condicionar la forma de vida de los ciudadanos, el sentimiento de quién eres no se puede definir por nadie que no seas tú mismo. Dicho esto, sí que es cierto que hay muchas causas que confluyen con las que nosotros nos identificamos.

Estas causas tienen muchos matices, desde el lugar de nacimiento, lenguaje, cultura o un sentimiento de pertenencia a algo. Es algo que vas mamando de pequeño y genera una sensación de pertenencia. Por ejemplo, ¿Qué significa ser vasco? Podríamos decir que es alguien que vive y trabaja en Euskal Herria, pero ¿qué pasa si un vasco emigra a Tanzania?, ¿deja de ser vasco al no vivir ni trabajar en el País Vasco? ¿O por el contrario, mantiene esa identidad que le une a un colectivo?

Cuando hablamos de ser vasco, normalmente lleva asociadas unas características idiomáticas, culturales e incluso físicas (sangre etc). La pregunta sería por qué se mantienen a pesar de las distancias o de la cultura del país de destino. Probablemente vaya por dos motivos. Por una parte, en cuanto a las emigraciones colectivas, los vascos han salido en grupos hacia diferentes países, como EEUU o Argentina, por ejemplo y allí han permanecido unidos. Quizá el hecho de salir en grupos ha ayudado a mantener esas costumbres propias del pueblo vasco, ya que si emigras solo, pocas posibilidades tendrás de desarrollarlas.

Ese sentimiento fuertemente enraizado en las personas que componen el pueblo vasco traspasa fronteras y pervive en el  tiempo y espacio. La pertenencia a un colectivo que combina idioma y cultura es básica. La visión de la diáspora desde aquí (territorio) se ve como satélites de la propia Euskal Herria; gente que ha tenido que emigrar por diversos motivos y nos representan por el mundo, que han sabido mantener nuestras costumbres y nuestra cultura a pesar de la distancia.

Nadie puede decidir quién es uno. Ese sentimiento fuertemente enraizado en las personas que componen el pueblo vasco traspasa fronteras y pervive en el  tiempo y espacio

Otro matiz puede ser internet, ya que tiene un gran impacto a la hora de construir nuestra identidad. Las redes sociales nos exponen, nos abren y nos permiten entrar en las vidas de los demás, de manera que somos más vulnerables a tener crisis de identidad: en lugar de cuestionarnos: “¿quién soy?”, nos decimos: “quiero ser como él/ella”. Se pierde la construcción de nuestra identidad propia.

Dado que la identidad se construye a partir de lo que nos rodea, las redes sociales influyen en quiénes somos y cómo nos desenvolvemos frente a los demás. El contenido que publicamos, las páginas que frecuentamos y los comentarios que recibimos tienen un impacto en nosotros con el mismo peso que puede llegar a tenerlo las palabras de un compañero en clase o un amigo del lugar en el que vivimos.

La diáspora como gente que ha emigrado por diversos motivos y nos representa en el mundo, que ha sabido mantener nuestras costumbres y nuestra cultura a pesar de la distancia

Finalmente, en una sociedad globalizada debemos ofrecer una serie de comportamientos:

- La responsabilidad es fundamental porque gracias a la globalización conocemos más, llegamos a más culturas y pueblos y por lo tanto tenemos más responsabilidad de lo que podemos influir en el mundo
- La diversidad es imprescindible para evitar la uniformidad, con la globalización muchas realidades se han hecho visibles, por lo que se requiere una toma de conciencia sobre la pluralidad, riqueza y diversidad biológica, cultural
- La solidaridad, Si la mirada es global, ante el escándalo de la pobreza y la desigualdad, se impone la solidaridad sincera, la implicación personal
- En cuanto a la globalización, conocemos la frase “piensa global, actúa local” significa que tenemos que tener una mirada global pero que la esencia también tiene que permanecer en lo local, es decir, tenemos que valorar lo propio y nuestros signos de identidad también

4. Sara Saenz de Samaniego Lopez de Alda: Zortzigarren Probintzia

Gurean euskal diasporaren inguruan nahiko gutxi entzuten dugun arren eta kasu batzuetan ia oihartzunik heltzen ez dela dirudien arren, egiatan, euskal diaspora gure kulturaren zati handi bat da. “Zortzigarren probintzia” bezala ere da ezagutua eta historian zehar euskaldun belaunaldi asko eta asko bildu izan ditu. Egun, euskal etxe eta erakundeak mundu osoan zehar aurki ditzakegu baina, kopuru aldetik, gizatalde nagusiak Venezuelan, Argentinan, eta Txilen dira, besteak beste. Lehen ez bezala, orain internetari eta internazionalki komunikatzeko dugun gaitasunari esker estuagoa da diasporarekin daukagun harremana eta baita bertan bizi diren euskaldunekin ere.

Betidanik interesatu zait atzerrira joandako euskaldunen historia eta hilabeteak soilik nituela Latinoamerikako zenbait euskal etxetan egon nintzen arren, ez dut fundamentuzko esperientziarik bizi izan; argazkiak soilik nditut lekuak ezagutu ahal izateko. Argazki hauetako askotan euskal jaialdiak agertzen dira, dantzariak, panderoa eta trikitixa jotzen ari zirenak, txalaparta…

Aurreko udan aldatu zen hori: Mexikora bidaiatzeko aukera izan nuen familiarekin batera eta hiriburuan geundela Mexiko Hiriko Euskal Etxea bisitatzeko aukera izan genuen. Bertaratu ginenean, eta euskaldunak ginela azaltzerakoan, bertako arduradunak eraikina erakustera gonbidatu gintuzten.

Mexiko Hiriko Euskal Etxea bisitatzeko aukera izan genuen. Sartzerakoan, ez da Mexikon zaudela nabaritzen, Euskal Herriko edozein eraikin publiko izan zitekeelako

Sartzerakoan, ez da Mexikon zaudela nabaritzen, Euskal Herriko edozein eraikin publiko izan zitekeelako.

Emakumeak azaldu zigun arbaso euskalduneko familia asko bertaratzen direla euskal etxera eta mota guztietako ekintzak antolatzen dituztela urtean zehar. Tourraren erdian, frontoira heltzerakoan, azaldu zigun bertan pilotan eta baita zesta puntan jolasten dutela. Ondoren, hemengo edozein soziedade izan zitekeen txokora eraman gintuen eta bertan esan zigun gehien bat gizonak elkartzen omen direla kartetan aritu eta “sus potes” hartzeko. Sukaldea ere erakutsi zigun, behin bulegoetatik pasatuta: “aquí es donde cocinan el bacalao al pil pil y las croquetas” esanez.

 Euskal diaspora guk hemen, Euskal Herriko zenbait tokitan, mantentzeko kapazak izan ez garenak mantentzeko gai izan da. Euskal identitatearen zati handi baten gordailu dira

Emakume atsegin honek (aitona euskalduna zuena) euskal kulturaren ideia argi eta zati handi batean erreala zuela esan dezakegu. Euskal kulturaren ezaugarri eta topiko horiek jarraitu behar dira euskaldun izateko? Hizkuntzatik haratago, kalimotxoa eta kroketak jan behar ditugu euskaldun modura identifika gaitzaten? Euskal dantzak egin? Beharbada, pelotan jokatu?

Euskal identitatea oso gai konplexu eta abstraktua dela esan dezakegu, ez daukalako definizio edo azalpen zehatz bat. Seguruenik aurkituko direla diasporan zehar nik Mexikon bizitakoaren antzeko estereotipo erakustaldiak baina, hala ere, euskal diaspora guk hemen, Euskal Herriko zenbait tokitan, mantentzeko kapazak izan ez garenak mantentzeko gai izan da. Euskal identitaterik tradizionalena erakusten duten arren, euskal identitatearen zati handi baten gordailu ere badira.